Testamenty zwykłe

W polskim ustawodawstwie wyróżniamy dwie grupy testamentów: zwykłe i szczególne. Do kategorii zwykłych zaliczamy testament własnoręczny (holograficzny), notarialny oraz allograficzny. Testamentami szczególnymi są testamenty ustny, tzw. podróżny oraz wojskowy. W poniższym artykule znajdzie się omówienie pierwszej grupy testamentów.

Najbardziej znanym i powszechnym testamentem jest testament zwykły własnoręczny (holograficzny). Jest to dokument sporządzany osobiście przez testatora- spadkodawcę. Dokument taki aby czynić zadość wymaganiom ustawowym przewidzianym dla tej formy testamentu, powinien być w całości sporządzony ręcznie, opatrzony datą oraz podpisem osoby sporządzającej testament.

Brak daty nie pociąga za sobą nieważności testamentu własnoręcznego, jeżeli nie wywołuje wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, co do treści testamentu lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów. Podpis testatora powinien składać się co najmniej z czytelnie napisanego nazwiska osoby go składającej. Prawo nie reguluje miejsca, w którym podpis powinien zostać złożony.

Ze względu na pełnione przez niego funkcje zasadne wydaje się oczekiwanie, aby znajdował się on na końcu testamentu (pod rozrządzeniami).

Ze względu na wymaganie własnoręczności sporządzenia testamentu holograficznego, z tej formy aktu ostatniej woli nie mogą skorzystać osoby: niepiśmienne, niemogące pisać (np. z powodów zdrowotnych – sparaliżowane), niewidome.

Testament może być również sporządzony w formie aktu notarialnego. To kolejny rodzaj testamentu, który powoli zaczyna przeważać nad aktami ostatniej woli w innych formach. Tendencję tę należy uznać za prawidłową, ponieważ testament notarialny, w porównaniu z innymi, ma bardzo wiele zalet.

Po pierwsze, forma ta sprzyja realizacji ostatniej woli zmarłego.

Po drugie, notariusz przechowuje testament, co gwarantuje, że po śmierci spadkodawcy nie zostanie on zniszczony przez niezadowolonego spadkobiercę (albo raczej osobę wyłączoną od dziedziczenia). Niemożliwe też będzie przerabianie czy podrabianie tego testamentu.

Po trzecie, testament notarialny ma moc dowodową dokumentu urzędowego.

Po czwarte, testament notarialny dostępny jest dla szerszej grupy testatorów, bo mogą go sporządzić osoby niepełnosprawne (np. niemówiące czy niesłyszące), ale też niepiśmienni.

Po piąte, wyłącznie w testamencie notarialnym można ustanowić zapisy windykacyjne. Tak jak każda forma aktu ostatniej woli, również testament notarialny obok zalet ma pewne wady. Podstawowa to koszty, jakie trzeba ponieść w związku z jego sporządzeniem.

Ostatnim rodzajem testamentów zwykłych jest testament allograficzny zwany też testamentem urzędowym, ze względu na to, że przy jego sporządzaniu musi uczestniczyć osoba pełniąca określoną funkcję administracyjną (urzędową).

Forma testamentu allograficznego to najbardziej złożona forma testamentów zwykłych znana polskiemu ustawodawstwu. Występuje w niej wyraźne odróżnienie formy oświadczenia ostatniej woli od formy czynności prawnej testamentu – oświadczenie ma formę ustną, natomiast testament formę urzędowego protokołu. Osoby biorące udział w czynności sporządzania testamentu allograficznego można podzielić na trzy grupy: testator, świadkowie i, najbardziej charakterystyczna dla tej formy testamentu, osoba pełniąca określoną funkcję administracyjną (osoba urzędowa).

Testatorem sporządzającym testament allograficzny może być każda osoba mająca zdolność testowania. Testatorami w tym przypadku nie moga być osoby, którym przepisy prawa uniemożliwiają sporządzenie aktu ostatniej woli w tej formie tj osoby niesłyszące, niemówiące i głuchonieme, natomiast nie ma wątpliwości, że testament allograficzny może sporządzić osoba niewidoma. Katalog funkcji, których pełnienie umożliwia bycie osobą urzędową przy sporządzaniu testamentu allograficznego zawiera art. 951 § 1 KC, są to funkcjonariusze władz samorządowych różnych szczebli (wójt, burmistrz, prezydent miasta, starosta, marszałek województwa, sekretarz powiatu albo gminy lub kierownik urzędu stanu cywilnego).

Katalog ten ma charakter zamknięty. Oznacza to, że nie jest dopuszczalne sporządzenie testamentu allograficznego przed kimkolwiek innym, nawet jeżeli jest zastępcą jednej ze wskazanych w powołanym przepisie osób, lub też ma uczestniczyć w sporządzaniu aktu ostatniej woli z polecenia czy upoważnienia takiej osoby. Dla sporządzenia testamentu allograficznego niezbędna jest obecność dwóch świadków. Nie powinno budzić wątpliwości, że jest to określenie liczby minimalnej potrzebnych świadków. Jeżeli chodzi o wymagania, jakie spełnić muszą świadkowie, to wynikają one z art. 956 i 957 KC regulujących bezwzględną i względną niemożliwość bycia świadkiem testamentu. Testator wyraża swą ostatnią wolę ustnie. Spadkodawca musi zatem osobiście i bez jakiejkolwiek ingerencji zewnętrznej przekazać rozrządzenia testamentowe do protokołu. Obowiązki świadka może pełnić protokolant, który jednocześnie utrwala treść testamentu. Protokół może być spisany ręcznie lub pismem maszynowym, z oznaczeniem daty dziennej, osoby spadkodawcy, organu urzędowego i świadków. Powinien zawierać treść oświadczeń woli spadkodawcy, jego podpis lub wzmiankę o przyczynie braku podpisu (gdy testator nie może podpisać protokołu) oraz podpisy świadków i osoby urzędowej. Protokół musi być odczytany spadkodawcy przed podpisaniem.